NSND Đào Mộng Long đã ra đi. Căn phòng nhỏ nằm ở tầng 2 khu tập thể 50 Nguyễn Bỉnh Khiêm (Hà Nội) từ đây không còn nghe giọng đọc thoại ấm áp, truyền cảm của ông.
NSND Đào Mộng Long gắn bó với gánh hát An Lạc từ năm 15 tuổi. Thuở nhỏ ông mê sân khấu nên khăn gói theo gánh hát lưu diễn khắp nơi. Năm 18 tuổi ông đã nổi tiếng với những vai kép chính, lưu diễn từ Hà Nội vào Sài Gòn rồi qua tận Thái Lan, Lào, Campuchia. Cùng thời với ông có những nghệ sĩ cải lương thuộc thế hệ tiền bối như: Hai Hường, Tư An, Ba Ân, Bảy Tư, Bảy Vân, Ba Hoài... tất cả đều là những nghệ sĩ góp công đặt những viên đá đầu tiên cho sân khấu cải lương trên đất Bắc.
Năm 1945, ông tham gia cách mạng, làm công tác văn nghệ và chỉ huy đội tuyên truyền ca. Cũng vào thời điểm này, ông đã sáng tác ca khúc Hồn Việt Nam, trở thành một trong những ca khúc hay của cách mạng. Sau đó ông và tổ chức cách mạng lâm thời đã thành lập Liên đoàn Ca khúc Liên khu 4, lúc này ông được bầu làm trưởng đoàn, phát huy tài năng với ba vai trò: tác giả kịch bản, đạo diễn và diễn viên.
Tên tuổi Đào Mộng Long nổi tiếng từ đó với hàng loạt vở cải lương: Tiền và nghĩa, Hận tương giao, Lò lửa giặc Tần, Kêu cứu, Nát cánh hoa rừng... và nổi tiếng với tác phẩm kịch thơ: Trắng hoa mai (sau này soạn giả Thế Châu đã chuyển thể Trắng hoa mai thành kịch bản cải lương và kịch bản này đã góp phần đưa NSƯT Lệ Thủy nổi tiếng với vai công chúa Thiên Kiều – Đoàn Cải lương 284). Năm 1954, ông chuyển công tác về Nhà hát Kịch Việt Nam, làm giám đốc một thời gian mà các tác phẩm mới ra đời đều tạo tiếng vang, có giá trị nghệ thuật cao, như: Đứng gác dưới ánh đèn neon, Chị Hòa, Câu chuyện Ecuoc, Cluba, Quê hương...
NSND - đạo diễn Phạm Thị Thành cho biết: “Ông là một nghệ sĩ công dân đúng nghĩa. Bao năm qua vẫn sống thanh đạm với đồng lương hưu. Bất kỳ một hoạt động sân khấu nào ông cũng đều quan tâm, nhất là để ý đến những vở diễn của các nghệ sĩ trong miền Nam. Cách đây 10 năm, khi vở Dạ cổ hoài lang của Nhà hát Kịch 5B ra Hà Nội biểu diễn, dù đang bệnh hen suyễn, ông vẫn đến xem Thành Lộc, Hồng Vân, Việt Anh, Quốc Thảo biểu diễn. Câu chuyện khiến ông say mê, quên cả đường về, lạc ra tận ngoại ô Hà Nội. Ở tuổi về chiều, ông say mê sáng tác, lấy niềm cảm hứng được viết, chỉnh sửa tác phẩm văn học làm niềm vui”.
Đối với những người trong nghề, NSND Đào Mộng Long được công nhận là người có tài “biến những vai phụ thành vai để đời”. NSƯT Trần Minh Ngọc kể về ông: “Vốn có dáng người nhỏ nhắn ông nên khi vào vai một ông lão bị ức hiếp hay một ông cụ bị tâm thần hoặc một trưởng giả học làm sang, ông đều diễn tinh tế đến từng động tác. Cách thoại kịch của ông cũng độc đáo và sang trọng, từng lời thoại không sai lệch dù ông có diễn 1.000 suất thì vẫn giữ đúng tinh thần của nhân vật”.
Nhắc đến những vai phụ nổi tiếng của ông, công chúng yêu kịch, cải lương và người trong nghề đã không quên các vai: Phaunhin (Xâm lược), ông Thiện (Lửa hậu cung), Gơ ô a đi lính (Khúc thứ ba bi tráng), cụ Ba Bơ (Bão biển), ông Xẳm (Âm mưu và hậu quả), Chánh Tôn (Chị Hòa)... Tất cả đều là những vai khuôn mẫu để lại nhiều bài học cho thế hệ diễn viên trẻ. Ông có một nguyên tắc làm việc hết sức khoa học, đó là đọc kịch bản và diễn ngay trong lúc tập. Lần chúng tôi ghé thăm ông cách đây không lâu tại Hà Nội, khi nói về bí quyết nhập vai, ông bảo: “Hãy nhập vai lúc trên sàn tập. Tạo cho mình thói quen làm thật như đang có hàng ngàn khán giả xem, thì mình sẽ không diễn ẩu”.
Những năm ở tuổi 70, ông đã nhận nhiệm vụ đào tạo diễn viên trẻ cho Nhà hát Kịch Trung ương. Ông quan tâm đến tính phát hiện của người đi trước, nên hầu hết các bài giảng đều mang tính truyền nghề, gợi mở cho học viên khám phá, hơn là “bẻ tay, uốn chân” sao cho thật giống mình. NSƯT Minh Vượng cho biết: “Cụ Long luôn tạo không khí học tập vui nhộn, để chúng tôi chủ động tìm đến bài học của cụ, chứ tuyệt nhiên không ép. Vậy mà chuông đổ rồi chẳng đứa học trò nào chịu ra về, vì cụ dạy hay lắm”.
NSND Đào Mộng Long ra đi để lại niềm thương tiếc cho công chúng và nghệ sĩ sân khấu cả nước. Ông ra đi vẫn còn ôm ấp một dự tính tốt đẹp cho sân khấu, đó là xuất bản một tuyển tập những kịch bản sân khấu cải lương và kịch thơ của ông. Và mơ ước làm thế nào để cải lương Nam - Bắc có nhiều vở diễn hay được công diễn phục vụ khán giả hai miền.
NSND Đào Mộng Long sinh ngày 7-1-1915 tại Nghi Xuân, Hà Tĩnh. Sau thời gian bệnh nặng, ông đã qua đời lúc 0 giờ 5 phút ngày 9-8-2006 tại nhà riêng. Thọ 92 tuổi. Lễ nhập quan vào lúc 17 giờ ngày 11-8, lễ truy điệu được tổ chức lúc 8 giờ ngày 12-8 tại Nhà tang lễ Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 (số 5 Trần Thánh Tông - Hà Nội). Sau đó đưa linh cữu đi an táng tại Nghĩa trang Thanh Tước – Hà Nội. Ông được phong tặng danh hiệu NSND đợt đầu tiên năm 1976.
(theo NLD)
CLVN xin chia buồn cùng gia đình NS Đào Mộng Long.
Chúc hương hồn Bác sớm tiêu diêu nơi miền cực lạc.
